Τέλη 11ου – 1453: η Βυζαντινή αυτοκρατορία εισέρχεται σε μακρά περίοδο κρίσης
Διαμόρφωση Νέου Ελληνισμού – δύο παράγοντες:
α) το Βυζάντιο περιορίζεται σε περιοχές που κυριαρχεί το ελληνικό στοιχείο
β) ανάπτυξη εθνικής συνείδησης λόγω των αντιθέσεων με τους Φράγκους
Παρουσιάζονται ξανά οι λέξεις «Έλλην» και «γένος»
Αρχή νεοελληνικής γραμματείας
Ο Λ. Πολίτης θεωρεί πως η «δημώδης γραμματεία/λογοτεχνία» της υστερομεσαιωνικής εποχής αποτελεί την πρώτη φάση της «νεοελληνικής» γραμματείας/λογοτεχνίας. Ως αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας θεωρεί το έργο του Διγενή Ακρίτη (1ο μισό 11ου μάλλον)
Δημώδης λογοτεχνία: δηλώνεται η έντεχνη (προσωπική) λογοτεχνική παραγωγή λόγιων συγγραφέων. Η γλώσσα γραφής είναι λαϊκότερη, με ιδιωματικά στοιχεία και πλησιάζει την ομιλουμένη.
Χαρακτηριστικά δημώδους γραμματείας/λογοτεχνίας
- Ανωνυμία.
- Γραπτή μορφή αρχικής σύνταξης (υπήρχε προφορική παράδοση, αλλά μεταδίδονται γραπτά).
- Χρήση δημώδους γλώσσας (μεικτή γλώσσα, λόγια και λαϊκά στοιχεία).
- Ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, ανομοιοκατάληκτος (τονισμένη 6η ή 8η και 14η συλλαβή, τομή μετά την 8η) (η ομοιοκαταληξία εισάγεται στα μέσα 14ου στο έργο του Σαχλίκη).
- Γόνιμος διάλογος ανάμεσα στη βυζαντινή Ανατολή και τη λατινική Δύση (κοινά στοιχεία κατά τον 12ο: ταυτόχρονη εμφάνιση έμμετρης ηρωικής αφήγησης, δημώδης γλώσσα, συγγενικό μυθοπλαστικό υλικό. Η διασταύρωση αυτή δίνει δημιουργήματα της Κρητικής λογοτεχνίας, όπως ο Ερωτόκριτος)
ΠΕΡΙΟΔΟΛΟΓΗΣΗ
Η πολιτική ιστορία χρησιμοποιεί ως τομή το 1453. ΟΜΩΣ στη λογοτεχνία αυτό δε μπορεί να γίνει αφού η περίοδος ανάμεσα στον Διγενή και τον Ερωτόκριτο είναι ενιαία.
Βυζαντινά χρόνια: 2 παραδόσεις, λόγια και δημώδης
Η δημώδης χρησιμοποιεί τη λαϊκή γλώσσα. Πολλοί μελετητές τοποθετούν εδώ την αφετηρία της νεοελληνικής γραμματείας, διότι εμπεριέχει στοιχεία της μεταγενέστερης «καθαυτό» νεοελληνικής λογοτεχνίας (Πολίτης, Δημαράς, Vitti).
Με ορόσημο το 1453 η δημώδης γραμματεία πριν θα ορίζονταν ως «βυζαντινή» και έπειτα ως «μεταβυζαντινή».
Απόψεις νεοελληνιστών:
- Εμμ. Κριαράς: 1200-1700 μ.Χ. «υστεροβυζαντινή» ή «υστερομεσαιωνική» ή «πρωτοελληνική»
- Ηλ. Βουτιερίδης & Φ. Μπουμπουλίδης: 1453-17ος «μεταβυζαντινή» λογοτεχνία, εδώ εντάσσεται και η Κρητική
- Π. Μαστροδημήτρης: εντάσσει επίσης στη «μεταβυζαντινή» την Κρητική λογοτεχνία
- Σ. Αλεξίου: επισημαίνει πως ο όρος «μεταβυζαντινή» υποδηλώνει εξάρτηση από το Βυζάντιο, υποβαθμίζοντας το αναγεννησιακό στοιχείο.
- Γ. Σαββίδης: 1509 Απόκοπος Μπεργαδή είναι η αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας
Απόψεις βυζαντινολόγων:
Χρησιμοποιούν τομές για τη λογοτεχνία αντίστοιχες με αυτές της βυζαντινής ιστορίας (πρώιμη, μέση, ύστερη) και τη διακρίνουν σε «πρωτοβυζαντινή», «μεσοβυζαντινή», «υστεροβυζαντινή» και «μεταβυζαντινή».
* Σημειώσεις από το βιβλίο: Σ. Αθήνη, Χ. Δανιήλ, Σ. Σταυρακοπούλου, Νεοελληνική Φιλολογία από τις απαρχές ως τον 18ο αιώνα, ΕΑΠ, Πάτρα. 2005