Πόσες φορές έχουμε ορίσει ένα στόχο και τελικά δεν τον
πέτυχαμε; Πόσες φορές τα παρατήσαμε πολύ γρήγορα έχοντας τη βεβαιότητα πως δεν
πρόκειται να τα καταφέρουμε; Έχετε αναρωτηθεί ποτέ ποιος είναι λόγος που
αποθαρρύνεται κανείς εύκολα; Οι απαντήσεις μπορεί να ποικίλουν, όμως μία από
τις έννοιες που μπορεί να ρίξει φως στους προβληματισμούς αυτούς είναι αυτή της
αυτο-αποτελεσματικότητας (self-efficacy).
Ως
αυτο-αποτελεσματικότητα ο Bandura ορίζει
την υποκειμενική πίστη των ανθρώπων στις ικανότητές τους να οργανώσουν και να
εκτελέσουν μία σειρά δράσεων, που είναι απαραίτητες για την επίτευξη της
επιθυμητής απόδοσης. Η αυτο-αποτελεσματικότητα επηρεάζει το πώς οι άνθρωποι
αισθάνονται, σκέφτονται, κινητοποιούν τον εαυτό τους και συμπεριφέρονται. Οι
άνθρωποι που έχουν ισχυρή αίσθηση αποτελεσματικότητας καταφέρνουν να ολοκληρώσουν
περισσότερα επιτεύγματα και απολαμβάνουν το ευ ζην. Φέρουν εις πέρας δύσκολες
εργασίες και θέτουν στους εαυτούς τους υψηλούς στόχους και προκλήσεις.
Επανέρχονται γρήγορα μετά από μία αποτυχία και την αποδίδουν σε ανεπαρκή
προσπάθεια ή γνώση ή σε μη κατάκτηση των απαραίτητων δεξιοτήτων. Αντιμετωπίζουν
έκρυθμες καταστάσεις, ως κάτι που μπορούν να χειριστούν. Όλα αυτά οδηγούν στην
αύξηση των προσωπικών επιτευγμάτων, στη μείωση του στρες και στη μειωμένη
πιθανότητα για κατάθλιψη.
Από την
άλλη πλευρά, οι άνθρωποι που αμφιβάλλουν για τις ικανότητές τους προσπαθούν να
αποφύγουν τις δύσκολες εργασίες, τις οποίες αντιμετωπίζουν ως απειλή.
Παρουσιάζουν χαμηλές προσδοκίες και αδύναμη θέληση στους στόχους που οι ίδιοι
θέτουν. Όταν έρχονται αντιμέτωποι με δύσκολες εργασίες εκείνοι ανατρέχουν σε όλες τις προσωπικές
τους ανεπάρκειες, στα εμπόδια που θα αντιμετωπίσουν καθώς και σε όλα τα είδη
των αντιξοοτήτων, αντί να επικεντρωθούν στο να ανταπεξέλθουν επιτυχώς.
Χαλαρώνουν τις προσπάθειές τους και παραιτούνται μπροστά στις δυσκολίες.
Δυσκολεύονται να επανέλθουν μετά από μία αποτυχία και χάνουν την πίστη τους
στις ικανότητές τους. Έτσι γίνονται εύκολα θύματα του στρες και της κατάθλιψης.
Όμως, οι πεποιθήσεις των ατόμων σχετικά με την αποτελεσματικότητά τους, σύμφωνα με τον Bandura, προέρχονται από τέσσερις βασικές πηγές.
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να αναπτύξει κανείς το αίσθημα της αυτο-αποτελεσματικότητας
του είναι να περάσει μέσα από εμπειρίες εξειδίκευσης. Οι επιτυχίες δημιουργούν
ισχυρή πεποίθηση σχετικά με την αποτελεσματικότητά μας, ενώ οι αποτυχίες την
υποσκάπτουν, ειδικά στην περίπτωση που δεν έχει καθιερωθεί το αίσθημα
αποτελεσματικότητας μέσα μας. Αν οι άνθρωποι έχουν συνηθίσει να απολαμβάνουν εύκολη
επιτυχία, τότε αναμένουν και γρήγορα αποτελέσματα, οπότε και αποθαρρύνονται
εξίσου εύκολα από την αποτυχία. Για να αποκτήσει κανείς το αίσθημα της
αποτελεσματικότητας θα πρέπει να βιώσει εμπειρίες κατά τη διάρκεια των οποίων
υπερνίκησε τα εμπόδια μέσα από επίμονη προσπάθεια. Μερικές φορές οι δυσκολίες
και οι αναποδιές προσφέρουν στους ανθρώπους ένα χρήσιμο μάθημα για την επιτυχία
και την ανάγκη για προσπάθεια.
Μία
δεύτερη πηγή για την επίτευξη ισχυρού αισθήματος αυτο-αποτελεσματικότητας είναι
μέσα από τις εμπειρίες των άλλων, μέσα από ένα πρότυπο. Το να παρατηρεί κανείς
ανθρώπους με εφάμιλλες ικανότητες να επιτυγχάνουν, ενισχύει την πεποίθηση πως
μπορεί να τα καταφέρει εξίσου καλά. Με ανάλογο τρόπο, βέβαια, λειτουργεί και η
αποτυχία. Το να βλέπει κανείς ανθρώπους με ανάλογα ή και περισσότερα προσόντα
να αποτυγχάνουν είναι αποθαρρυντικό. Όμως τα πρότυπα άλλων ανθρώπων δεν
παρέχουν μόνο πληροφορίες σχετικά με την πιθανότητα επιτυχίας ή αποτυχίας, αλλά
συχνά μέσα από τη συμπεριφορά τους εκφράζουν τρόπους σκέψης, μεταφέρουν γνώσεις
και στρατηγικές σχετικά με τις απαιτήσεις μίας εργασίας.
Η τρίτη
πηγή σχετίζεται με την κοινωνική πειθώ, δηλαδή τη λεκτική υποστήριξη που
παρέχουν οι άνθρωποι που συναναστρέφεται κανείς ότι έχεις ό,τι χρειάζεται για
να επιτύχεις. Οι άνθρωποι που πείθονται λεκτικά ότι έχουν τις απαραίτητες
ικανότητες να επιτύχουν, είναι πιθανό να καταβάλουν μεγαλύτερη προσπάθεια και
εμπλέκονται σε δραστηριότητες που σε άλλη περίπτωση θα απέφευγαν. Όλα αυτά
βέβαια επιτυγχάνουν μέσα στα πλαίσια ρεαλιστικών ορίων. Όμως, αν οι πεποιθήσεις
που καλλιεργούνται δεν είναι ρεαλιστικές, τότε το αποτέλεσμα θα είναι το
αντίθετο και θα αποδυναμωθεί το αίσθημα αυτό-αποτελεσματικότητας του αποδέκτη.
Η
τέταρτη και τελευταία πηγή σχετίζεται με τη σωματική και συναισθηματική
διέγερση. Πιο συγκεκριμένα, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τη σωματική διέγερση
και τα συναισθήματα που τη συνοδεύουν ως ενδείξεις της αυτο-αποτελεσματικότητάς
τους. Οι έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις όπως και οι καταστάσεις υψηλής
σωματικής διέγερσης κατά τη διάρκεια εκτέλεσης ενός έργου ερμηνεύονται συνήθως
ως ενδείξεις ευπάθειας στην αποτυχία. Μάλιστα οι έρευνες έχουν δείξει ότι κατά
τη διάρκεια δραστηριοτήτων που απαιτούν
σωματική άσκηση και αντοχή οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την κούραση και τους πόνους
ως ενδείξεις φυσικής αδυναμίας. Ως εκ τούτου όταν μειώνονται οι προσδοκίες
αυτο-αποτελεσματικότητας αυξάνεται ο φόβος της αποτυχίας και μέσω αυτού
παράγεται ακόμη περισσότερο άγχος. Το άγχος βέβαια συμβάλλει στις ανεπαρκείς
επιδόσεις και τελικά στην επιβεβαίωση των αρχικών ανησυχιών του ατόμου.
Η
αυτο-αποτελεσματικότητα σχετίζεται άμεσα με την αποτελεσματική αντιμετώπιση
μιας κατάστασης και επομένως έχει συνέπειες στη συμπεριφορά του ατόμου. Ειδικότερα, το άτομο θα επιλέξει τελικά να προβεί σε συγκεκριμένες ενέργειες
χωρίς να τις αποφεύγει, θα επιδείξει τη δέουσα επιμονή για να αντιμετωπίσει την
οργάνωση και εκτέλεση των ενεργειών του παρά τις όποιες δυσκολίες ή
αντιξοότητες και τέλος θα αυξήσει την ένταση και τη διάρκεια των προσπαθειών του.
Επίσης ο υψηλός βαθμός εκτίμησης αυτο-αποτελεσματικότητας οδηγεί σε μεγαλύτερα
ποσοστά επιτυχούς έκβασης, αφού το άτομο, εξαιτίας της υποκειμενικής εκτίμησης
των δυνατοτήτων του, δεν εγκαταλείπει την προσπάθεια του. Συνεπώς υπάρχει μία
αλληλεπίδραση ανάμεσα στο βαθμό αυτο-αποτελεσματικότητας και στους
συγκεκριμένους τύπους συμπεριφοράς.
Μετά από αυτόν τον καταιγισμό πληροφοριών, ήρθε νομίζω η ώρα να αναλογιστούμε το δικό μας αίσθημα αυτο-αποτελεσματικότητας!
Αν θέλετε να ενημερώνεστε για τις καινούργιες αναρτήσεις του blog μπορείτε να ακολουθήσετε/κάνετε like στη σελίδα Λογοτεχνία παντού στο facebook!